। । श्री । ।
चिंता सोडा, समाधान मिळवा: समर्थ रामदासांचे ३ उपदेश जे आजही मार्ग दाखवतात
आजच्या धावपळीच्या जगात, प्रत्येक गोष्टीवर आपले नियंत्रण असावे, असा आपला सतत प्रयत्न असतो. पण जेव्हा गोष्टी आपल्या मनाप्रमाणे घडत नाहीत, तेव्हा चिंता आणि अस्वस्थता आपल्याला घेरते. या आधुनिक समस्यांवर उपाय शोधताना आपण अनेकदा विसरतो की, शतकांपूर्वीच्या ज्ञानामध्येच आपल्याला मनःशांती आणि स्पष्टता मिळू शकते.
संत श्रेष्ठ समर्थ रामदास स्वामी यांनी आपल्या लेखनातून मानवी जीवनासाठी अत्यंत मोलाचे मार्गदर्शन केले आहे. या करुणाष्टकात आपण त्यांच्या शिकवणीवर आधारित तीन शक्तिशाली विचारांचा शोध घेणार आहोत, जे कर्म, स्वीकृती आणि समाधान यावर प्रकाश टाकतात.
धडा १: मानवी स्वभावाचे विचित्र कोडे
आपण जे टाळायला हवे, तेच का करतो?
समर्थ रामदास स्वामी मानवी स्वभावाच्या एका मूलभूत विरोधाभासावर बोट ठेवतात. ते सांगतात की देवाने मानवी स्वभावच असा विचित्र घडवला आहे की, जिथे जायला नको, तिथेच जाण्याची इच्छा होते. जे खायला नको, तेच खावेसे वाटते आणि जे बोलायला नको, तेच बोलले जाते.
हा विचार आपल्याला स्वतःकडे पाहण्याची एक नवी, मुक्त करणारी दृष्टी देतो. जेव्हा आपण आपल्याच चांगल्या निर्णयांविरुद्ध वागतो, तेव्हा स्वतःला दोष देण्याऐवजी किंवा अपराधीपणाच्या ओझ्याखाली दबण्याऐवजी, आपण हे समजू शकतो की हा मानवी स्वभावाचाच एक भाग आहे. ही समज आपल्याला स्वतःला अधिक सहजपणे माफ करायला शिकवते.
न जावें चि तेथें चि लागेल जावें। न खावें चि जें तें चि लागेल खावे
वदावेंचिना तेंचि लागे वदावें। स्वभावें चि निर्माण केलें चि देवें १।।
धडा २: अहंकारावर विवेकानं मात
अहंकार सोडा आणि प्रसंग स्वीकारा
जीवनात आपल्यासमोर जो कोणताही प्रसंग उभा राहतो, तो ईश्वराची इच्छा आहे, असे मानून त्याचा स्वीकार करावा, ही समर्थांची दुसरी महत्त्वाची शिकवण आहे. आपल्या दुःखाचे आणि चिंतेचे मूळ कारण आपला अहंकार (अहंता) आणि त्यातून निर्माण होणारा अभिमान असतो. जेव्हा घटना आपल्या इच्छेविरुद्ध घडतात, तेव्हा हा अहंकार दुखावतो आणि आपल्याला दुःख होते.
समर्थ उपदेश करतात की, भविष्यात काय होईल याची चिंता न करता, जे घडेल ते शांतपणे पाहावे. विवेक आणि ज्ञानाच्या आधारे जीवन आनंदाने जगावे. आजच्या स्पर्धेच्या युगात, जिथे करिअरमधील यश किंवा सोशल मीडियावरील मान्यतेवर आपण आपले मूल्य ठरवतो, तिथे ही शिकवण खूप महत्त्वाची आहे. जेव्हा आपण परिणामांबद्दलची अहंकारिक आसक्ती सोडून देतो, तेव्हाच आपल्याला खरी मानसिक शांती लाभते.
प्रसंगे घडे ते चि मानून घ्यावें । अहंतागुणें दुःखशोका न घ्यावें
पुढें काय होईल तें तें पाहावें। विवेकें चि ज्ञानें चि सुखें राहवें॥२॥
धडा ३: प्रारब्धाचा स्वीकार
नशिबाला सामोरे जा, उदास होऊ नका
तिसऱ्या धड्यात समर्थ देहेभोग म्हणजेच प्रारब्धानुसार शरीराला मिळणारे भोग या संकल्पनेबद्दल सांगतात. ते स्पष्ट करतात की हे भोग अटळ आहेत; ते भोगूनच संपवावे लागतात, त्यातून कोणाचीही सुटका नाही. समर्थ हेही नमूद करतात की ही गोष्ट लोकांना कितीही समजावून सांगितली तरी ती त्यांच्या मनाला सहज पटत नाही, कारण प्रारब्धापुढे नतमस्तक होणे मानवी स्वभावाला जड जाते.
परंतु, या अटळ सत्यामुळे निराश किंवा उदास होऊ नये, हा त्यांचा मुख्य संदेश आहे. जीवनातील प्रत्येक चांगल्या-वाईट (बरें वोखटें) प्रसंगाला ईश्वराची इच्छा समजून शांतपणे सहन करावे. ही दृष्टी आपल्याला परिस्थितीचा बळी होण्याऐवजी एक शांत निरीक्षक बनवते. हे आपल्याला कोणत्याही परिस्थितीत स्थिर राहण्याची प्रचंड शक्ती देते.
म्हणे दास उदास कांहीं न व्हावें । बरें वोखटें सर्व साहोनि न्यावें॥ ३।॥
निष्कर्ष
समर्थांचे हे उपदेश केवळ वेगवेगळे विचार नाहीत, तर ते स्वतःकडे पाहण्याची एक नवी दृष्टी देतात. आपल्यातील विरोधाभास स्वीकारण्यापासून ते अहंकाराच्या पलीकडे जाऊन प्रारब्धाला धैर्याने सामोरे जाण्यापर्यंतचा हा प्रवास आपल्याला खऱ्या अर्थाने मुक्त करतो आणि आंतरिक शांतीचा मार्ग दाखवतो.
आजच्या धावपळीच्या जीवनात, आपल्या समर्थांचे हे विचार मनात पक्के बसावे म्हणून हा उपक्रम मला फार आवडला. मी नक्कीच मला दिलेले करुणाष्टके अभ्यास म्हणून कधीच वाचले नसते. या उपक्रमाचं निमित्त झालं आणि मला फार छान काही शिकायला आणि लिहायला मिळालं. सगळ्यांचे खूप खूप धन्यवाद. 🙏🙏🙏
0 Comments