करुणाष्टकामधून निसर्गाविषयी आश्चर्यकारक शिकवणी
आपल्या धावपळीच्या, शहरी जीवनात आपण निसर्गापासून किती दूर गेलो आहोत, नाही का? काँक्रीटच्या जंगलात वावरताना खऱ्याखुऱ्या जंगलाचे सौंदर्य, त्याची शांतता आणि त्यातून मिळणारी ऊर्जा आपण विसरून गेलो आहोत. पण समर्थांनी निसर्गाचे हेच वैभव आपल्या शब्दांतून जिवंत ठेवले आहे. वर्षाकालीन वनश्री या करुणाष्टकामधल्या काही ओव्या आपल्याला निसर्गाकडे पाहण्याचा एक नवीन दृष्टिकोन देतात. चला, या श्लोकांमधून निसर्गाविषयीच्या तीन आश्चर्यकारक शिकवणी जाणून घेऊया, ज्या कदाचित आपला निसर्गाकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन कायमचा बदलू शकतील. (मला अभ्यास करतांना हे श्लोक कमी आणि कविता आहेत असाच भास होतं होता. तरीही मी सगळ्या ओव्यांना श्लोकचं म्हणतो आहे पण माझं मन ह्या ओव्यांना/श्लोकांना कविताच समजतं आहे.)
१. निसर्गातले ग्रीन रंगाचे शेड्स मोजाच एकदा!
जेव्हा आपण जंगलाचा विचार करतो, तेव्हा आपल्या डोळ्यासमोर फक्त 'हिरवा' रंग येतो. पण आज जिथे आपण 'ग्रीन' म्हणून विषय संपवतो, तिथे समर्थ आपल्याला रंगांच्या एका संपूर्ण विश्वात घेऊन जातात. पावसामुळे ताजेतवाने झालेले वन केवळ हिरवे नाही, तर ते हरित रंग सुरंग दिसे बरा म्हणजे हिरव्या रंगाच्या विविध सुंदर छटांनी नटलेले आहे. येथे 'सुरंग' हा शब्द केवळ 'सुंदर रंग' या अर्थाने नाही, तर तो रंगांमधील एकसंधता आणि सुसंवाद दर्शवतो, जणू काही निसर्गानेच ती रचना केली आहे. झाडांना फुटलेली नवीन पालवी (नुतन पल्लव) आणि त्यामुळे संपूर्ण पृथ्वीचे (वसुंधरा) दिसणारे मनोहर रूप, हे निसर्गातील नवचैतन्याचे प्रतीक आहे. ही शिकवण आपल्याला सांगते की निसर्गाचे निरीक्षण वरवर न करता, त्यातील सूक्ष्म बदल आणि रंगांच्या विविध छटा अनुभवल्या पाहिजेत.
सरस रम्य रसाळ वनांतर । हरित रंग सुरंग दिसे बरा ।
२. तुम्हाला देव बघायचा आहे? मी दाखवतो, चला!
वनातील सौंदर्य केवळ रंगांपुरते मर्यादित नाही, तर तेथील प्रत्येक घटकात एक अद्भुत सुसंवाद आहे. समर्थ वर्णन करतात की काही वृक्षांना वेलींनी प्रेमाने आलिंगन दिले आहे (दृम लता समता), जमिनीवर एकसारखे गवत वाढले आहे आणि मनमोहक फुले मनाला आनंद देत आहेत. या दृश्याला पक्षांच्या किलबिलाटाची (खग बोलती) साथ मिळते, ज्यामुळे एक अद्भुत स्वर-संवाद निर्माण होतो. यातील सर्वात आश्चर्यकारक शिकवण ही आहे की, निसर्गातील हा परिपूर्ण सुसंवाद इतका दिव्य आणि सुंदर आहे की समर्थांना वाटते, जणू त्या ठिकाणी प्रत्यक्ष भगवान विष्णू (कमलापती) निवास करत आहेत. निसर्गाची परिपूर्णता हेच देवाचे अस्तित्व आहे.
गमतसे वसती कमलापती ।
३. खरी विश्रांती ही निसर्गातच मिळते!
निसर्ग केवळ डोळ्यांना आनंद देत नाही, तर तो मनाला आणि आत्म्याला शांती देणारे एक पवित्र स्थान आहे. कवीने या वनाचे वर्णन 'विमळ' (शुद्ध) आणि 'सुसिळ' (शांत) असे केले आहे, आणि याच शुद्ध, शांत वातावरणामुळे येथे क्षणभर थांबल्यानेही मनाला एक अलौकिक समाधान लाभते (सुख विशेष घडे पळ राहतां). यामागील आध्यात्मिक कारण अधिक गहन आहे. कवीच्या मते, या वनाची शोभा केवळ त्याच्या नैसर्गिक सौंदर्यामुळे नाही, तर ती एका उच्च आध्यात्मिक सत्यामुळे आहे. येथे वरदान देणारा परमेश्वर (वरदराज) हा तेथे वास करणाऱ्या सज्जन आणि साधू-संतांमध्ये एकरूप झाला आहे. म्हणजे, देव आणि भक्त वेगळे नसून एकच आहेत. याच साधू-संतांच्या पवित्र वास्तव्यामुळे निसर्गाला केवळ शोभाच नाही, तर एक आध्यात्मिक अभयारण्याचे स्वरूप प्राप्त झाले आहे. निसर्ग हे केवळ भौतिक ठिकाण नसून, ते मानवी सद्गुणांमुळे पवित्र झालेले एक आध्यात्मिक स्थान आहे, ही यातील सर्वात मोठी शिकवण आहे.
निष्कर्ष: इतकाच की निसर्गाशी पुन्हा नाते जोडा
या करुणाष्टकामधून आपल्याला निसर्गाविषयी तीन महत्त्वाच्या गोष्टी शिकायला मिळतात.
१ . निसर्ग हे केवळ रंगांचे मिश्रण नसून ते एक जिवंत, सखोल दृश्यकला आहे.
२. निसर्गातील परिपूर्ण सुसंवाद हे देवाच्या अस्तित्वाचे प्रतीक आहे.
३. निसर्ग हे मानवी सद्गुणांच्या वास्तव्याने पवित्र झालेले आत्मिक शांतीचे अभयारण्य आहे.
मी या सगळ्यांमधून एकचं अर्थ काढला की मला निसर्गाशी पुन्हा एकदा एक खोल नाते जोडण्यासाठी प्रयत्न करावे लागणार आहे. गच्ची वर एखाद्या कुंडीत फुलांचे झाडं लावून स्वतःला निसर्ग प्रेमी म्हणणारा मी, माझा आळस झटकून जंगलात, झाडात, शेतात, पावसात, प्रत्यक्ष भगवान विष्णू जिथे रहातात तिथे जाऊन ह्या प्रत्येक ओवीचा अनुभव घेतला पाहिजे.
आता प्रश्न हा आहे की, आजच्या धावपळीच्या जीवनात, आपण सगळे निसर्गातील हे दिव्य सौंदर्य आणि शांती अनुभवण्यासाठी कधी वेळ काढणार आहोत?
0 Comments