हे माझं या वर्षातलं शेवटचं पत्र आहे. पुढच्या रविवारपासून आपण सगळे २०२६ या नवीन वर्षात प्रवेश करणार आहोत. मागच्या पूर्ण वर्षात तुमच्याकडून मला खूप काही मिळालं — हे पत्र वाचणारा मोठा समूह, त्यावरच्या प्रतिक्रिया आणि हे पत्र अजून लोकांपर्यंत पोहोचवणारे पोस्टमन (म्हणजे शेअर करणारी मंडळी). हा आनंद शब्दांत मांडणं कठीण आहे. मनापासून प्रत्येकाचे आभार.
आजचा विषयही तोच आहे — आनंदी राहणं.
शास्त्रज्ञांनी अनेक अभ्यासांनंतर एक महत्त्वाची गोष्ट सांगितली आहे. आनंदी राहण्याचा आणि पैसा, प्रतिष्ठा, यश यांचा थेट संबंध नाही. मग आनंदाचा संबंध नेमका कशाशी आहे? तेच आपण आज पाहणार आहोत. लेट्स गो!
जर मागचं पत्र वाचणं राहिलं असेल तर ही आहे लिंक. Where Self-Help Meets Dasbodh - Part 3!
आमचे पत्र दर आठवड्याला न चुकता मिळावं असं वाटत असेल तर Email Newsletter Subscribe करायला विसरू नका.
जुने सगळे पत्र वाचायचे असतील तर तुम्ही इथे क्लिक करू शकता. Thoughts Become Things.
आज ऑथर्स आनंदाबद्दल काय सांगत आहेत बघूया!
मागच्या काही आठवड्यांपासून आपण वेगवेगळ्या सेल्फ-हेल्प लेखकांबद्दल बोलत आहोत. काही थेट सांगतात, काही अप्रत्यक्षपणे — पण सगळ्यांचा रोख एकाच दिशेने आहे. आनंदी राहून, मन लावून काम करण्याला पर्याय नाही. हुशारी आणि चपळपणा एका बाजूला, आणि कामाचा आनंद घेत काम करणारा माणूस दुसऱ्या बाजूला — फरक इथेच पडतो.
न्यूरोसायन्स, म्हणजेच मस्तिष्कविज्ञान, हे स्पष्टपणे सांगते की आनंद बाहेरून मिळणाऱ्या गोष्टींमुळे निर्माण होत नाही. तो आतून निर्माण होतो. जीवनाला अर्थ देणाऱ्या कृती, रोजच्या छोट्या सवयी, आणि “आपण पुढे चाललो आहोत” ही भावना — या सगळ्या गोष्टी आनंदी राहायला मदत करतात.
दासबोधात यासाठी एक सुंदर ओवी आहे —
जेणें परमार्थ फावे । जेणें आनंद हेलावे ।
जेणें विरक्ति दुणावे । विवेकेंसहित ।।
आजच्या भाषेत सांगायचं तर — या गुणांमुळे स्वतःचा खरा अनुभव येतो, आनंद उचंबळून येतो आणि विवेकासहित वैराग्य वाढू लागतं.
पण हे गुण कोणते?
ते सगळे गुण समर्थ रामदासांनी विरक्तलक्षण समासात सविस्तर सांगितले आहेत. वरची ओवी म्हणजे त्या गुणांचे फायदे आहेत. आज आपण त्यातल्या आनंदावरच लक्ष केंद्रित करत आहोत.
मला खास वाटलेली गोष्ट म्हणजे — न्यूरोसायन्सने आज जे शोधून काढलं आहे, ते समर्थांनी शेकडो वर्षांपूर्वीच सांगितलं आहे. शास्त्रज्ञ म्हणतात, जेव्हा आपण एखाद्या कामात पूर्णपणे मग्न होतो, माणसांशी जोडलेले राहतो, आणि स्वतःसाठी छोटे-छोटे ध्येय ठरवून ती पूर्ण करतो — तेव्हा आनंदाची भावना निर्माण होते.
त्यांचा निष्कर्ष साधा आहे —
एखादी गोष्ट मिळाली म्हणून आनंद मिळत नाही. आनंद हा काही सवयी लावून, तेंव्हा परिस्थिती काहीही असो, त्या सवयी सातत्याने पाळल्यामुळे मिळतो.
ते वेगळ्या शब्दांत आहे, वेगळ्या साधनांनी मोजलेलं आहे — पण मूळ सत्य तेच आहे, जे समर्थ रामदासांनी दासबोधात सांगितलं.
चला, आजच्या रिसर्च मधे दिलेले तीन मुद्दे एकामागून एक पाहूया.
नात्यांमधून येणारा स्थिर आनंद
आधुनिक विज्ञान सांगते की आनंद हा एकट्याने मिळवायचा पदार्थ नाही.
माणसाच्या मेंदूत oxytocin आणि serotonin ही रसायने तेव्हा सक्रिय होतात, जेव्हा आपण इतरांशी जोडलेले असतो —
दया, आपुलकी, सामायिक अनुभव आणि “कोणी तरी मला समजून घेत आहे” ही भावना.
हा आनंद क्षणिक नसतो.
तो आतून स्थिर करणारा असतो.
आता दासबोध काय सांगतो?
विरक्तें विरक्त धुंडावें । विरक्तें साधु वोळखावें ।
विरक्तें मित्र करावें । संत योगी सज्जन ।।
विरक्त पुरुषाने स्वतःसारख्या विचारांच्या लोकांचा शोध घ्यावा.
संत, साधू, सज्जन यांच्याशी मैत्री जोडावी.
स्वतःभोवती असा स्नेहाचा, सद्भावनेचा वर्तुळ निर्माण करावे.
आणि पुढे समर्थ अजून स्पष्ट करतात —
विरक्तें असावें जगमित्र ।
विरक्तें असावें स्वतंत्र ।
म्हणजे सर्वांशी मैत्री असावी, पण स्वतः कोठेही आसक्त होऊ नये.
👉 विज्ञान “social connection” म्हणतं
👉 दासबोध “जगमित्र” म्हणतो
दोन्हींचा अर्थ एकच —
माणसाशी जोडलेला रहाणे हेच मेंदूमधे निर्माण होणाऱ्या आनंदाचं रहस्य आहे.
मन लावून केलेलं कार्य = समाधान
न्यूरोसायन्समध्ये एक महत्त्वाचा शब्द आहे — engagement.
जेव्हा मेंदू एखाद्या अर्थपूर्ण कामात पूर्णपणे गुंततो, तेव्हा dopamine सक्रिय होतो —
पण तो उथळ उत्साह देणारा नसतो.
तो समाधान देणारा असतो.
मोबाइल, खरेदी, लाइक्स यांतून मिळणारा आनंद झटकन येतो आणि झटकन जातो.
पण मन लावून केलेलं काम शांत समाधान देतं.
दासबोध याचाच आग्रह धरतो —
विरक्तें अभ्यास करावा । विरक्तें साक्षेप धरावा ।
विरक्तें वगत्रृत्वें उभारावा । मोडला परमार्थ ।।
विरक्ताने नेहमी (शास्त्राभ्यास, योगाभ्यास, ध्यानाभ्यास इत्यादी) अभ्यास करावा. त्याने नेहमी प्रयत्नशील असावे आणि परमार्थ मार्गासंबंधी लोकांची उदासीनता, आपल्या उत्तम वक्तृत्वाच्या बळावर दूर करून परत अज्ञ लोकांना परमार्थाकडे वळवावे. आळस, उदासीनता, निष्क्रियता — यांना थारा देऊ नये.
इथे “वक्तृत्व” म्हणजे फक्त बोलणं नाही,
तर मन लावून, जबाबदारीने केलेली क्रिया असाही अर्थ घेऊ शकतो.
👉 विज्ञान म्हणतं — purposeful engagement
👉 दासबोध म्हणतो — नित्य अभ्यास व प्रयत्न
दोन्ही सांगतात —
आनंद हा आरामातून नाही, एखाद्या कामात गुंतलेपणातून येतो.
परिणामांच्या मागे धावू नका
आधुनिक शोधाचा शेवटचा मुद्दा खूप साधा आहे —
आनंद हा मिळवायचा “outcome” नाही.
तो रोजच्या सवयींनी घडवायचा अनुभव आहे.
परिस्थिती बदलली, पैसा वाढला, यश मिळालं —
तरी आनंद टिकेलच असं नाही.
समर्थ आपल्या सांगतात —
विरक्तें असावें अंतरनिष्ठ । विरक्तें नसावें क्रियाभ्रष्ट ।
विरक्तें न व्हावें कनिष्ठ । पराधेनपणें ।।
विरक्ताने स्वतःच्या स्वरूपाचं भान कधी सुटू देऊ नये.
आचार बिघडू देऊ नये. आणि कुणाच्या तरी अधीन होऊ नये — मानसिक किंवा भावनिक.
👉 विज्ञान म्हणतं — happiness is built by habits
👉 दासबोध म्हणतो — अंतरनिष्ठा, शुद्ध आचरण, स्वातंत्र्य
दोन्हींचा निष्कर्ष एकच —
आनंद हा परिस्थितीवर नाही, आचरणावर अवलंबून आहे.
शेवटचा निष्कर्ष
आज विज्ञान मेंदूतील रसायनं मोजत आहे.
समर्थ रामदास मनातील विकार ओळखून सांगत होते.
शब्द वेगळे आहेत —
पण दिशा एकच आहे.
आनंद बाहेर शोधायचा नसतो.
तो योग्य संगत, मन लावून केलेलं कार्य
आणि अंतःकरणाशी प्रामाणिक राहण्यातून उगम पावतो.
चला तर मग नवीन वर्षात जाताना जुन्या सवयी मागे ठेवूया. दासबोध आणि न्यूरोसायन्स दोघेही सांगतात तेच घेऊया — मन लावून काम करणं, योग्य संगत, आणि आतून आनंद घडवणाऱ्या सवयी. परिस्थिती काहीही असो, आनंद आपल्याच हातात आहे, या विश्वासाने २०२६ मध्ये पाऊल टाकूया.
पुढच्या रविवारी?
पुढच्या रविवारी सकाळी ९ वाजता भेटूया— आपला दासबोध सेल्फ हेल्प पुस्तकांसोबत वाचण्याचा आणि त्या मधे कुठे साम्य सापडतं का हे शोधण्याचा प्रवास अजून दोन आठवडे सुरु राहील. पुढच्याची रविवारी अजून काही पुस्तकं बघूया दासबोधा मधल्या ओव्यांसोबत.
जर तुम्हाला आमचं पत्र नियमित मिळावं असं वाटत असेल, तर—
👉 WhatsApp ग्रुप Join करा
👉 Email Newsletter Join करा
तोपर्यंत—
स्वस्थ रहा, मस्त रहा, आणि आनंदी रहाण्यात व्यस्त रहा.
धन्यवाद.
0 Comments